SSD disklari qancha vaqtgacha ishlashi mumkin?

Agar sizga tezkor va ishonchli ma'lumot saqlash vositasi kerak bo‘lsa, albatta yaxshi SSD disk sotib olishingiz kerak. Agar sifatli SSD tanlasangiz, u sizga bir necha yil davomida xizmat qiladi. Lekin, SSD disklar abadiy ishlab bermaydi. SSDlarni ishlatishda foydalaniladigan NAND flash xotira cheklangan sonli yozuv va o‘chirish tsikllarini qo‘llab-quvvatlaydi, ya'ni ular bir muddatdan so‘ng eskirib qoladi va oxir oqibat ishdan chiqadi.

Sizda bir savol tug‘ilishi mumkin: SSD disklari haqiqatan ham qancha vaqt ishlaydi? Do‘konlarda SSD disk sotib olayotganda, diskning umrini hisobga olish kerakmi va diskni tanlashda nimalarga e'tibor berish lozim? Ushbu maqolada ana shu savollarga javob topamiz va SSD disklarning umrini qanday baholash mumkinligini ko‘rib chiqamiz.

Odatda, SSD disklar o‘rtacha beshdan o‘n yilgacha ishlatiladi va keyin ishdan chiqish belgilarini ko‘rsata boshlaydi. Lekin, har bir SSD diski uchun bu muddat turlicha bo‘lishi mumkin. SSD diskingiz qancha vaqt ishlashini ta'sir qiladigan asosiy omillar orasida uning ishlatadigan NAND flash xotirasining turi, diskka qanchalik ko‘p yuklanish, va qancha tez-tez va qattiq ishlatilishiga bog'liq. 

SSD diskining umri haqida aniq ma'lumotlar juda kam. SSD disklar odatda o‘n yilgacha yaxshi ishlaydi, lekin odatda ular ancha erta ishdan chiqishi ham mumkin. So‘nggi tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, SSD diskining ishdan chiqishi vaqt o‘tishi bilan, kunlik foydalanish hajmiga qaraganda, ko‘proq bog‘liq. Bu shuni anglatadiki, hatto siz SSD diskingizni har kuni ko‘p ishlatsangiz ham, vaqt o‘tishi bilan uning ishlashi pasayadi, siz uni kam yoki ko‘p ishlatsangiz ham farqi yo‘q.

Toronto Universiteti va Google'dan olimlar Bianca Schroeder, Raghav Lagisetty va Arif Merchantning tadqiqotiga ko‘ra, NAND flesh haydovchilari, ya'ni SSD disklari, eski HDD disklarga qaraganda kamroq almashtiriladi. Dastlab, ba'zi odamlar SSD disklar HDDlarga qaraganda kamroq ishonchli deb o‘ylashgan, lekin bu faqat bir afsona ekanligi ma'lum bo‘ldi. Biroq, o‘sha tadqiqot natijalariga ko‘ra, SSD disklarda HDDlarga qaraganda ko‘proq tuzatib bo‘lmaydigan xatolar va yomon bloklar paydo bo‘lishi mumkin, lekin bu holatlar odatda disklarning to‘liq ishdan chiqishiga olib kelmaydi. Bu, asosan, diskning vaqt o‘tishi bilan sifatining pasayishini ko‘rsatadi.

Backblaze, bulut saqlash va zaxira xizmati ko‘rsatuvchi kompaniya, SSD disklarining ishonchliligi haqida har yili qiziqarli ma'lumotlarni ommaga taqdim etadi. 2023-yilning o‘rtalarida, ushbu kompaniya o‘z serverlarida 3,144 ta SSD diskdan foydalangan. Shu yilning ikkinchi choragida, bu SSD disklardan bor-yo‘g‘i sakkiztasi ishdan chiqqan. Kompaniyaning yillik ishdan chiqish stavkasi juda past bo‘lib, 0,36% dan 1,72% gacha bo‘lgan, bu esa SSD disklarning yuqori darajada ishonchli ekanligini ko‘rsatadi.

Eng qizig‘i shundaki, Backblaze kompaniyasi o‘z SSD disklarining o‘rtacha ishdan chiqish yoshini hisoblab chiqqan. 2023-yilgi hisobotda, kompaniya 63 ta ishdan chiqqan SSD diskni qayd etgan. Ushbu disklar o‘rtacha 14 oy ishlatilganidan keyin ishdan chiqqan. Biroq, bu raqamlar biroz chalg‘itishi mumkin, chunki Backblaze'ning butun SSD flotining o‘rtacha yoshi 25 oy. Kelajakda, SSD disklarning ishdan chiqish vaqtidagi o‘rtacha yoshi oshishi mumkin.

SSD disklarning qancha vaqt ishlashini aniqlash qiyinroq, chunki ko‘pchilik tadqiqotlar ularni ma'lumotlar markazlari kontekstida, oddiy foydalanuvchilar uchun emas, ko‘rib chiqadi. SSD diskning iste'molchilar uchun o‘rtacha umrini aniq o‘lchash qiyin, tadqiqotlar mavjud bo‘lsa ham. Bu faqat vaqtga bog‘liq emas, boshqa omillar ham bor, garchi vaqt asosiy omil bo‘lib tuyulsa ham.

Yodda tutish kerak bo‘lgan yana bir narsa shundaki, ko‘plab SSD disklar hech qachon ishdan chiqmaydi. Sizning kompyuteringizni yangilash yoki almashtirish ehtimoli, SSD diskingiz ishdan chiqishidan oldin yuz berishi mumkin. Ba'zi SSD disklar vaqt o‘tishi bilan ishdan chiqishi mumkin, ammo ko‘plari uzoq vaqt davomida ishonchli ishlaydi. Shunday qilib, SSD diskingiz bilan nima sodir bo‘lishini oldindan aytib bo‘lmaydi.

Asosan, SSD diskning umrini uning ichida saqlangan NAND flesh xotira, diskka yuklanadigan ish yuki, va qanchalik tez-tez ishlatilishi kabi omillar belgilaydi. Masalan, agar disk doim yuqori darajada ishlatsa, u tezroq eskiradi. Shuningdek, flesh xotira turiga qarab ham diskning umri o‘zgarishi mumkin. Bu omillar birgalikda diskning qancha vaqt ishlashini aniqlaydi.

SSD disk sotib olganda, diskning qancha vaqt davom etishi mumkinligi haqida tushuncha beruvchi bir nechta xususiyatlarni ko‘rishingiz mumkin. Bular:

- TBW (Yozilgan Terabaytlar): Bu ko‘rsatkich diskka umumiy yozilishi mumkin bo‘lgan terabaytlar sonini bildiradi. Yani, bu raqam sizga diskning umumiy yozuv bardoshliligini ko‘rsatadi.

- DWPD (Kuniga diskka yoziladigan ma'lumotlar miqdori): bu SSD diskning chidamliligini o‘lchaydigan ko‘rsatkich. Bu ko‘rsatkich diskning to‘liq sig‘imi har kuni qancha marta yozilishi mumkinligini kafolat muddati davomida ko‘rsatadi. Masalan, Samsung 990 Pro 2TB modelining 0.3 DWPD reytingi bor va besh yil kafolat berilgan. Bu shuni anglatadiki, siz besh yil davomida har kuni diskning umumiy sig‘imi chegarasiga yetguningizcha 600GB ma'lumot yozishingiz mumkin.

- MTBF (O‘rtacha nosozliklar orasidagi vaqt): Bu ko‘rsatkich disk nosozliklarsiz qancha vaqt ishlashi mumkinligini taxmin qiluvchi vaqt intervalini ifodalaydi. SSD uchun bu ko‘rsatkich diskning oddiy ishlayotganda qancha vaqt davom etishi mumkinligini taxmin qiladi. Yuqorida tilga olingan Samsung 990 Pro modelining 1.5 million soatlik MTBF ko‘rsatkichi bor, ya'ni u taxminan 1.5 million soat davomida yaxshi ishlashi kutiladi, bu esa 171 yil demakdir — bu ham juda katta raqam.

Har bir ishlab chiqaruvchi bu ko‘rsatkichlardan birini yoki hammasini ko‘rsatishi mumkin, shuning uchun SSD diskning aniq umri har doim ham aniq emas — chunki bu ko‘rsatkichlar har xil jihatlarni o‘lchaydi.

Barcha ko‘rsatkichlarni chetga surib, SSD diskingizning umri uning yoshiga bog‘liq. Zamonaviy SSD diskining TBW (yozilgan terabaytlar) chegarasini bosib o‘tish ehtimoli kam, lekin vaqt va foydalanish uning ishlash muddatini qisqartiradi. Bularning barchasi SSD ichida ishlatilgan NAND flash xotiradagi oksid qatlamining bardoshliligiga bog‘liq, har bir dastur/o‘chirish (P/E) tsikli bilan bu qatlam yemiriladi. Har bir P/E tsikli SSDdagi NAND hujayralariga ta'sir qiladi va oxir-oqibat ular eskiradi. NAND hujayralari tobora eskirishi bilan, SSD diskingiz ma'lumotlarni saqlash qobiliyati kamayadi.

Shu sababli, ko‘p ishlatiladigan SSD tezroq eskirishi ehtimol. Har holda, bir kun kelib SSD eskiradi. Ko‘pgina SSDlar uchdan besh yilgacha cheklangan kafolat bilan keladi — qolganlari omad va foydalanishga bog‘liq.

SSDning o‘rtacha umrini taxmin qilish qiyinligining yana bir sababi shundaki, barcha SSDlar bir xil emas. Har bir SSDda ishlatilgan NAND flesh xotiraning turi, uning yozuv tsikllarining ko‘p yoki kam bo‘lishini belgilaydi.

NAND atamasi, kompyuteringizni o‘chirganingizda ham ma'lumotlaringizni saqlab qoladigan, o‘zgaruvchan bo‘lmagan flash xotira turini bildiradi. Bu uni RAMdan farqlaydi, RAM o‘zgaruvchan bo‘lib, kun davomida kirganingizdan keyin ma'lumotlarni saqlab qolmaydi. NAND, shuningdek, SSDlarni HDDlardan (qattiq disk drayverlari) ajratib turadi, ular aylanuvchi magnitli disklardan foydalanadi, bu esa ularni sekinroq va jismoniy shikastlanishga ko‘proq moyil qiladi.

SSDlarda ishlatiladigan NAND flash xotira turlari:

- SLC (Yagona darajali element): Bu turdagi NAND asosan tijorat darajasidagi SSDlarda, masalan, ma'lumotlar markazlarida qo‘llaniladi. Har bir elementda faqat bitta ma'lumot bitini saqlaydi, bu ma'lumotlarni tezroq qayta olish imkonini beradi va uning chidamliligi eng yuqori bo‘lib, taxminan 100,000 P/E tsikllari (Kingston ma'lumotlariga ko‘ra).

- MLC (Ko‘p darajali element): Bu turdagi NAND har bir elementda bir nechta bit ma'lumotni saqlaydi, ko‘pincha ikki bit. Yuqori ma'lumot zichligi uni katta hajmlarda ishlab chiqarishni osonlashtiradi, lekin uning chidamliligi faqat 10,000 P/E tsikllarigacha. Istemolchi darajasidagi MLC SSDlar chidamlilik bo‘yicha pastroq baholangan bo‘lishi mumkin.

- TLC (Uch darajali element): Bu turdagi xotira har bir elementda uch bit ma'lumotni saqlaydi. Hozirda iste'molchi SSDlarida eng mashhur NAND turi bo‘lib, uning ishlashi, narxi va chidamliligi o‘rtasida yaxshi muvozanat mavjud. U 3,000 P/E tsikllarini ko‘tarishi mumkin.

- QLC (To‘rt darajali element): QLC NAND har bir elementda to‘rt bit ma'lumotni saqlaydi, bu uning saqlash zichligini katta darajada oshiradi, lekin chidamlilikka katta ta'sir ko‘rsatadi, uning baholangan chidamliligi atigi 1,000 P/E tsikllarigacha.

Ba'zi ishlab chiqaruvchilar SSD o‘lchamini oshirmasdan, zichlik va saqlash hajmini oshirish uchun "3D NAND" deb ataluvchi texnikadan foydalanishni boshladilar. Bu texnologiya SLCdan QLCgacha har qanday turdagi NAND bilan ishlatilishi mumkin. Ba'zi SSD spetsifikatsiyalari faqat "3D NAND"ni ko‘rsatadi, turini aniq ko‘rsatmaydi, lekin agar chuqurroq qidirsangiz, bu ma'lumot ishlab chiqaruvchi veb-saytida topilishi mumkin.

Hozirgi kunda ko‘pchilik SSDlar TLC NAND bilan keladi, bu ularni arzonroq qiladi, lekin chidamliligi kam bo‘ladi.

Agar SSD disk ishdan chiqayotgan bo‘lsa, bu odatda juda ko‘rinadigan bo‘ladi. 

- Ishga tushirishda tez-tez muammolar yuzaga keladi.

- SSD disk faqat o‘qish rejimiga o‘tib qoladi.

- Fayl tizimida tez-tez xatolar sodir bo‘ladi.

- Kompyuter sezilarli darajada sekin ishlay boshlaydi.

- Ma'lumotlarning buzilishi yuz beradi.

- Ko‘k ekranlar (BSOD) paydo bo‘ladi.

- Kompyuter qoqtib qoladi va javob bermay qoladi.

SSD disk ishdan chiqqanda barcha ma'lumotlaringizni yo‘qotishingiz mumkinligini unutmang. Shuning uchun, ma'lumotlaringizni muntazam ravishda zaxira qilish va SSD diskni ishdan chiqish belgilariga qarshi tekshirib turish juda muhimdir. Ishdan chiqish alomatlarini sezmasdan oldin harakat qilish yaxshi.